بیش از 1400 سال از واقعه عاشورا می‌گذرد؛ واقعه‌ای دلسوز که چهره‌های بزرگ و تاثیرگذار اسلام در آن حضور داشتند. اهمیت این واقعه و ابعاد وسیع آن باعث شده که آثار زیادی نیز در این باره نوشته شود. اما در بین همه‌ی این آثار برخی از آنها از تاثیرگذاری خاصی برخوردارند. به صورتی که رنگ و جلوه ویژه‌ای به این واقعه بخشیده‌اند و آن را به شکلی متفاوت در ذهن ما زنده میکنند.
شاید پیش خود فکر کنید واقعه عاشورا و به خصوص اتفاقات ماه محرم بسیار تکراری شده و همان داستان همیشگی است که همه‌ی ما بارها در طول زندگی شنیده‌ایم. اما برخلاف این تصور، کتاب‌هایی وجود دارند که می‌توانند همین واقعه‌ی به ظاهر تکراری را از زاویه‌ای دیگر و حتی زیباتر برایتان تعریف کنند.
با فرا رسیدن این ماه چه چیزی بهتر از این است که بخشی از زمان خود را به خواندن درباره‌ی این واقعه و اشخاص بزرگ و دلیری که در آن شرکت داشتند اختصاص دهید. با ما همراه باشید تا در ادامه 10 تا از بهترین آثار با حال و هوای محرم را به شما معرفی کنیم.
10 تا از بهترین کتاب ها درباره‌ی محرم
آثاری که در ادامه به شما معرفی می‌کنیم هر کدام به بخش متفاوتی از محرم و واقعه عاشورا می‌پردازند.
پدر، عشق و پسر
پدر، عشق و پسر کتابی به قلم سید مهدی شجاعی است که به زندگی حضرت علی اکبر (ع) می‌پردازد. علی بن حسین بن علی بن ابی‌طالب، فرزند امام حسین و ام لیلا بوده که در روز عاشورا به شهادت رسید و یکی از تاثیرگذارترین شخصیت‌ها در اسلام و به خصوص در واقعه کربلاست.
این کتاب از زمان تولد تا شهادت حضرت علی اکبر را در قالب داستان روایت می‌کند. با اینکه سن ایشان در زمان شهادت به صورت دقیق مشخص نیست ولی گفته می‌شود 18 یا 25 ساله بودند. او که به گفته‌ی امام حسین، بسیار شبیه به پدربزرگش، حضرت محمد بوده، در 10 محرم به دست مره بن منقد کشته شد.
داستان از ده فصل تشکیل شده که مجلس نامیده می‌شوند و راوی داستان عقاب، اسب آن حضرت است که وقایع را برای ام لیلا، مادر ایشان، بازگو می‌کند، زیرا گفته می‌شود در زمان عاشورا مادرشان در بستر بیماری بودند و در واقعه کربلا حضور نداشتند.
بصورت کلی هر کدام از مجلس‌های این کتاب به مرحله‌ای از زندگی ایشان می‌پردازد. برای مثال، مجلس اول داستان به ارث رسیدن عقاب به ایشان است. مجلس دوم به ولایت و مجلس سوم به دوران جوانی ایشان می‌پردازد. در مجلس چهارم، عقاب ما را به عاشورا می‌برد. سپس نویسنده در مجلس پنجم گریزی از رابطه پدر و پسری بین حضرت علی اکبر و امام حسین می‌گوید. در مجلس ششم و هفتم، واقعه کربلا و داستان تشنگی آن حضرت بازگو می‌شود و در مجلس هشتم، لحظه مرگ آن حضرت و حمله حماسی او به دشمن به تصویر کشیده شده است. در مجلس نهم، بی‌قراری‌های امام حسین در هنگام به شهادت رسیدن حضرت علی اکبر را خواهیم خواند و در نهایت کتاب با مجلس دهم و مرگ عقاب به پایان می‌رسد.
نویسنده‌ی این کتاب، سید مهدی شجاعی، روزنامه‌نگار، نویسنده و فیلمنامه‌نویس است. او در دهه هفتاد ماه‌نامه‌ای به نام “نیستان” را راه‌اندازی کرد اما متاسفانه بعد از مدت کوتاهی متوقف شد. بعدها او انتشارات نیستان را تاسیس کرد و فعالیت خود را ادامه داد. شجاعی همچنین برای مدتی سردبیر ماهنامه صحیفه، رشد جوان و انتشارات برگ بود. شجاعی در کارنامه‌ی خود، فیلم‌نامه‌‌های زیادی دارد و با کارگردان‌های معروفی همکاری داشت.
علاوه بر این، او داستان‌های کوتاه و کتاب‌های نوجوانان و جوانان زیادی نوشته است. کتاب‌های او معمولاً بر محوریت موضوعات معنوی و اجتماعی است و از معروف‌ترین آثار او می‌توان به «دین به چه درد می‌خورد؟!»، «آن است شیوه حکومت»، «خورشید نیمه شب» و «ماجرای یک نامه» اشاره کرد.
کآشوب
عزاداری ماه محرم بخش جدانشدنی از فرهنگ ما است که بعد از 1400 سال همچنان زنده نگه داشته شده‌اند. سالانه میلیون‌ها نفر در این مراسم شرکت میکنند و همه‌ی این افراد به شیوه‌ی منحصربفردی به سوگواری می‌پردازند.
کتاب کآشوب، 23 نویسنده دارد که هر کدام از آنها از زاویه دید خود این مراسمات را تجزیه و تحلیل میکنند و درباره‌ی تجربیات شخصی، دغدغه‌‌ها و تاثیراتی که در این ماه حس میکنند، می‌نویسند. در نهایت این داستان‌ها به همت نفیسه مرشدزاد در کنار هم قرار گرفتند و کتابی گردهم آورد که روایتی عینی از مردم عادی در این ماه ارائه می‌دهد.
در بخشی از کتاب می‌خوانیم: « اول فکر می‌کردم زن‌ها غصه‌ی یک ماه را جمع میکنند و هر چهاردهم می‌آورند روضه. غصه‌ها را می‌آوردند و پیشکش می‌گذاشتند پیش ابر روایت غمگین. سید که می‌خواند: شد سرنگون ز باد مخالف حباب‌وار، چادر می‌کشیدند روی صورت. مردی در اتاق نبود که آن‌طور رو می‌پوشاندند. لابد از غصه‌هایی که آورده بودند خجالت می‌کشیدند. زن‌ها هر ماه با پوست و خون لمس می‌کردند اندوه این روایت چقدر بزرگ‌تر است. تا آخرین قاب سهم خودم از شیشه قد کشیده بودم و فکر می‌کردم خیلی می‌فهمم. به نظرم این مراسم نسبت نوشتن بود، کسر نوشتن از اندوه کوچک روی اندوه بزرگ و خجالت کشیدن از صورت کوچک کسر.
روضه که تمام می‌شد زن‌ها غم کوچک‌شان را که خرد و پیش پا افتاده‌تر از قبل بود برمی‌داشتند و سبک می‌رفتند خانه. ولی بعدها این فکر هم راضی‌ام نمی‌کرد. این رستاخیز عظیم، بی نفخ صور همیشه مثل بارهای قبل می‌رفت جلو. هرکسی همان‌طور می‌جنگید که ماه قبل جنگیده بود. همان‌طور از اسب به خاک می‌افتاد که بار پیش افتاده بود. ولی برای زن‌های همسایه انگار روایت عوض می‌شد. می‌فهمیدم که عوض می‌شود.»
سقای آب و ادب
سقای آب و ادب یکی دیگر از آثار معروف به نوشته‌ی سید مهدی شجاعی است که داستان زندگی و دلاوری حضرت ابوالفضل (ع) را در واقعه کربلا روایت می‌کند. این کتاب نیز در ده فصل نوشته شده که عناوین آن عبارتند از «عباسِ علی»، «عباسِ ام‌البنین»، «عباسِ عباس»، «عباسِ سکینه»، «عباسِ مواسات»، «عباسِ زینب»، «عباسِ ادب»، «عباسِ حسین»، «عباسِ فرشتگان» و «عباسِ فاطمه» و هر کدام به ارتباط این افراد با حضرت ابوالفضل می‌پردازد.
این کتاب سعی دارد تا شما را با ابعاد شخصیت حضرت عباس بن علی آشنا کند و از مبارزه و مقاومت ایشان تا آخرین نفس در روز عاشورا می‌گوید. چیزی که این کتاب را از سایر آثار مجزا می‌کند، قلم زیبای مهدی شجاعی است که به زیبایی تمام دلاوری و شخصیت آن حضرت را در قالب داستانی بسیار خواندنی روایت می‌کند.
علاوه بر این، این کتاب کاملا بر اساس وقایع تاریخی و با مستندات دقیق نوشته شده است اما در فصل آخر کتاب تحت عنوان “عباسِ فرشتگان”، نویسنده حضرت ابوالفضل را از زبان فرشتگان توصیف می‌کند و به مدح و ستایش ایشان می‌پردازد. زبان شاعرانه و همچنین ابعاد تاریخی این کتاب، فضایی ایجاد می‌کند تا خوانندگان را با نگاهی احساسی و در عین حال منطقی و متفکرانه به واقعه عاشورا ببرد.
رحمت واسعه
کتاب رحمت واسعه به قلم آیت الله محمدتقی بهجت نوشته شده؛ یکی از عرفا و مرجع تقلید دوازده امامی سرشناس که در کربلا و نجف تحصیل کرد. او علاوه بر این کتاب، آثار زیادی نوشته است، از جمله «وسیله النجاه»، «جامع المسائل»، «مباحث الاصول»، «بهجه الفقیه»، «مناسک حج» و «رساله توضیح المسائل».
در گردهمایی کتاب رحمت واسعه، پژوهشگران زیادی شرکت داشتند تا اثری دقیق و صریح از واقعه عاشورا و توصیف سیدالشهدا جمع‌آوری شود. این کتاب به صورت کلی از سه بخش تشکیل شده است: روایتی از سیره و روش امام حسین (ع)، بیانات آیت الله بهجت که شامل نه فصل می‌شود و پرسش و پاسخ.
این کتاب آثار بسیار تاثیرگذاری است که با توصیفات زیبا و عشق و ارادت فراوان به امام حسین نوشته شده است و سعی دارد تا شما را با فضائل این حضرت و همچنین یاران ایشان در واقعه عاشورا و دلاوری این مردان بزرگ بیشتر آشنا کند.
نامیرا
نامیرا اثری به قلم صادق کرمیار است که اولین بار در سال 1388 منتشر شد. داستان این کتاب در کوفه اما پیش از وقایع کربلا اتفاق می‌افتد و به گفته‌ی نویسنده، داستانی تخیلی با شخصیت‌های واقعی است.
این کتاب از زاویه‌ای جدید به واقعه کربلا نگاه می‌کند و بر افکار و نظرات عبدالله بن عمیر تمرکز می‌کند. او که یکی از شهدای عاشورا و یاران وفادار امام حسین بود، نقش اصلی این کتاب است. کرمیار در این کتاب به دلایل و اتفاقاتی که منتهی به واقعه عاشورا شد، می‌پردازد و زندگی عبدالله بن عمیر را چند روز پیش از عاشورا بازگو می‌کند.
او که از ابتدا می‌دانست اهالی کوفه تنها به دلایل مادی و منافع شخصی خود، امام حسین را دعوت کرده‌اند، نامهای به آن حضرت می‌نویسد و نظرات خود را با او به اشتراک می‌گذارد و در نهایت در راه یاری و کمک به ایشان در صحرای کربلا به شهادت رسید.
نامیرا مشهورترین اثر کرمیار است که از زمان انتشارش چندین جایزه دریافت کرده و به زبان عربی نیز ترجمه شد. کرمیار این داستان را به صورت رمان و هم به صورت فیلمنامه نوشت. کرمیار نویسنده، روزنامه‌نگار و کارگردان ایرانی و دانش‌آموخته‌ی رشته‌ی الهیات است. از بین آثار معروف آن می‌توان به کتاب‌های «دشت‌های سوزان»، «نامیرا»، «خداحافظ دوکوهه» و “شیدایی” اشاره کرد.
شماس شامی
شماس شامی کتاب بسیار جالبی است که واقعه کربلا را از زبان یک غیرمسلمان روایت می‌کند. عنوان کتاب، شماس شامی، از نام یکی از خدمتکاران مخصوص جالوت گرفته شده و راوی داستان است. جالوت که از نوادگان حضورت داوود است، در آن زمان نماینده‌ی دربار روم بود.
به دعوت یزید، او راهی شام می‌شود و با اینکه در ابتدا از وقایع عاشورا و ظلم و ستم‌های یزید کاملاً بی‌خبر بوده، رفته رفته با اقامتش در دربار از همه چیز آگاه می‌شود، به قدری که نفرت و عصبانیت تمام وجودش را می‌گیرد. در نهایت مقابل یزید می‌ایستد و از امام حسین دفاع می‌کند. اما متاسفانه عواقب این اقدام خطرناک گریبان‌گیر او می‌شود و به دستور یزید کشته می‌شود.
مجید قیصری که یکی از نویسندگان پرافتخار کشورمان است، توانست با قلم زیبا و به صورت خلاقانه‌ای داستان کهن عاشورا را به شکلی جدید و جذاب به قلم درآورد. برخی دیگر از آثار تاثیرگذار او عبارتند از: گور سفید، جشن همگانی، باغ تلو، ضیافت به صرف گلوله و گوساله‌ی سرگردان.
فتح خون
فتح خون روایتی تاریخی-ادبی از محرم به قلم سید مرتضی آوینی است. این اثر نخستین بار در سال 1366 منتشر شد و با قلمی شاعرانه رویدادها و وقایع عاشورا از جمله شهادت امام حسن مجتبی و ماجرای حر بن یزید ریاحی را بازگو می‌کند.
این کتاب شامل دو بخش کلی می‌شود. در بخش اول، ماجراهای عاشورا به صورت خلاصه روایت می‌شود و شخصیت‌ها و وقایع مهم از ماه رجب سال 60 تا ماه محرم 61 را تعریف می‌کند. اما در بخش دوم، آوینی به تجزیه و تحلیل این ماجراها می‌پردازد و از زبان خود وقایع را با دیدی معنوی توضیح می‌دهد.
مرتضی آوینی کارگردان و روزنامه‌نگار بود و مستندهای زیادی منتشر کرد که یکی از معروف‌ترین آنها، مستند روایت فتح درباره‌ی جنگ ایران و عراق است؛ جنگی که خود نیز در آن حضور داشت. او همچنین مجموعه‌های تلویزیونی زیادی مانند «غائله گنبد»، «سیل خوزستان» و «ظلم خوانین» را ساخت و پژوهش‌ها و مقالاتی درباره‌ی سینما و هنر منتشر کرده است. از کتاب‌های او نیز می‌توان به «توسعه و مبانی تمدن»، «آغازی بر یک پایان»، «فردایی دیگر»، «حلزون‌های خانه به‌دوش»، «رستاخیز جان» و «حکومت فرزانگان» اشاره کرد.
رست‌خیز
رست‌خیز بخش دوم کتاب کآشوب است که شامل 24 روایت از روضه‌های مردمی است. این کتاب از زاویه‌ای جدید به سنت‌ها و آداب و رسوم این ماه نگاه می‌کند و ما را با سوگواری 24 نفر همراه می‌کند؛ سوگواری‌هایی با سبک‌های متفاوت و منحصر بفرد و حالات معنوی و روحی هر کدام از این افراد. با اینکه در نگاه اول به نظر می‌رسد عزاداری در این ماه تبدیل به عادتی معمولی شده که دیگر کسی به فلسفه و دلایل پشت این سنت‌ها فکر نمی‌کند اما احساسات و اندیشه‌هایی که در این ماه رخ می‌دهد بیشتر از آن چیزی که تصور می‌شود عمیق‌تر و تامل‌برانگیزتر از این حرف‌هاست.
این کتاب از دل عزاداری‌های مردمی در گوشه‌ای از خیابان یا تکیه بیرون آمده و شامل روایت‌هایی شنیدنی از مجالس روضه و بازتابی از اندیشه، عشق و علاقه‌ی مردم به این سنت‌هاست. با اینکه هر کدام از این 24 نفر با هم کاملا متفاوت هستند اما در یک چیز مشترکند و آن هم محبت‌شان به سیدالشهداست.
ماه به روایت آه
کتاب ماه به روایت آه روایتی از زندگی حضرت ابوالفضل العباس (ع) است. این کتاب در دوازده فصل نوشته شده که هر کدام راوی متفاوتی دارند. «مسلم بن عقیل»، «ام‌البنین»، «عبدالله بن ابی محل»، «کزمان»، «لبابه»، «زینب (س)»، «زید بازرگان»، «شبث بن ربعی»، «ام‌کلثوم»، «سرجون» و «عبیدالله بن عباس بن علی» راویان این کتاب هستند و هر کدام به زبان خود حضرت عباس را توصیف میکنند. تمام این شخصیت‌ها به غیر از زید بازرگان، حقیقی هستند و از دوستان و یاران آن حضرت بودند.
ابوالفضل زرویی سعی داشته تا در این کتاب با استفاده از مستندات تاریخی و به شیوه‌ای متفاوت به ابعاد زندگی و شخصیت آن حضرت بپردازد. اتفاقات و روایت‌هایی در این اثر آمده که کمتر به آنها پرداخته شده و می‌تواند برای بسیاری از خوانندگان جدید باشد. کتاب داستان پیوسته‌ای را دنبال نمی‌کند و هر کدام از فصل‌ها موضوع یا بخش متفاوتی از زندگی حضرت ابوالفضل را قبل و بعد از شهادت ایشان تعریف میکنند.
این کتاب توسط ابوالفضل زرویی نصرآباد، نویسنده و طنزپرداز معاصر، به قلم درآمده است. او یکی از بهترین طنزپردازهای معاصر کشورمان است، به گونه‌ای که کیومرث صابری، او را امید ادبیات طنز می‌دانست. زرویی با نامهای مستعار زیادی مانند «ملانصرالدین»، «چغندرمیرزا»، «ننه قمر»، «آمیز ممتقی» و «عبدل» در جملات و روزنامه‌های گوناگون داستان‌های طنز منتشر می‌کرد. با اینکه اکثر کارهای او طنز هستند اما ماه به روایت آه با سایر آثار او متقاوت است. با نوشتن این کتاب، زرویی مهارت خود را در نوشتن سبک جدی ثابت کرد و حتی جوایز زیادی برای آن دریافت کرد.
گنجشگ و جبرئیل
گنجشگ و جبرئیل مجموعه شعری در وصف عاشورا به قلم دکتر سید حسن حسینی است. این کتاب شامل 31 قطعه شعر نو می‌شود که در سبک خود بسیار خاص و منحصر بفرد است و جز بهترین اشعار در سبک دینی و مذهبی محسوب می‌شود.
دکتر حسینی شاعر، نویسنده، منتقد، پژوهشگر و مترجم است که با لقب “سید الشعرای شعر انقلاب” شناخته می‌شود. قبل از انقلاب، او در مطبوعات و مجله‌هایی مانند مجله فردوسی مشغول به کار بود. همچنین برای مدتی به تدریس در دانشگاه پرداخت و کلاس‌های آزاد زیادی برگزار می‌کرد. اما از سال 1378 تا آخر عمر خود در رادیو تهران در بخش ویرایش فعالیت داشت.
سخن آخر
ارادت به امام حسین (ع) و ماه محرم، چیزی فراتر از مذهب و اسلام است. این مراسمات به بخشی از فرهنگ ما ایرانی‌ها درآمده و با گذشت 1400 سال همچنان تمام سعی خود را می‌کنیم تا این سنت‌ها را زنده نگه داریم و نسل به نسل آنها را به فرزندان خود انتقال دهیم.
با اینکه همه‌ی ما با داستان‌ها و وقایع ماه محرم بزرگ شده‌ایم اما همچنان کتاب‌هایی وجود دارند که این داستان‌ها را از زاویه جدیدی بازگو میکنند و بسیار خواندنی و جذاب هستند. در این مقاله سعی داشتیم تا برخی از این کتاب‌ها را به شما معرفی کنیم. امیدواریم از این کتاب‌ها لذت ببرید!
